نگاهى آمارى به کمک هاى غرب به عراق در طول جنگ تحمیلى
بررسى آمارى کمک هاى غرب به عراق در طول جنگ تحمیلى علیه ایران، نشان از حمایت آشکار سیاسى و تسلیحاتى و همپیمانى امریکا و غرب با صدام دارد.
جنگ ایران و عراق با مشخصه طولانى ترین و پر هزینه ترین درگیرى نظامى در تاریخ معاصر منطقه خاورمیانه که دو قدرت جهانى و هم پیمانانشان در دوران جنگ سرد در حمایت از یک طرف جنگ اتفاق نظر داشتند و مهمتر از همه عدم حل و فصل نهایى آن با برقرارى صلح میان دو کشور ایران و عراق و بسیارى از مسایل دیگر، سبب شده است علت ، نحوه و نتایج جنگ تا سال هاى مدید همچنان مورد بحث و بررسى قرار گیرد. اما آن چه در این میان بسیار حایز اهمیت است، مساله حضور نقش مستقیم و غیرمستقیم بسیارى از کشورهاى غربى و اروپایى در حمایت از عراق و سیل عظیم کمک هاى مالى و نظامى این کشورها به عراق طى هشت سال جنگ تحمیلى است .
حقایق حاکى از آن است که برنامه هاى تسلیحاتى و نظامى عراق و ارسال کمک هاى تسلیحاتى به این کشور از سوى اروپا و غرب طى سال هاى آغازین جنگ، شتاب بى سابقه اى پیدا کرد به گونه اى که از آن به عنوان انقلابى در تاسیسات نظامى عراق یاد مى شود. بى شک پرداختن به ابعاد آمارى ارسال تسلیحات نظامى به عراق در طول جنگ از سوى غرب و اروپا، در حالى که ایران در طول این جنگ از حداقل تجهیزات نظامى بهره مى برد، از حقایق ناگفته اى در این زمینه پرده بر مى دارد.
آغاز هفته دفاع مقدس و سالروز آغاز جنگ تحمیلى علیه ایران (۳۱ شهریور ۱۳۵۹ - ۱۹۸۰) فرصت مناسبى است تا از منظرى جدید به ابعاد گوناگون کمک هاى نظامى و تسلیحاتى اروپا و غرب به عراق در جریان جنگ تحمیلى علیه ایران پرداخته شود.
بى شک مساله فروش تسلیحات نظامى پیشرفته از سوى غرب و اروپا به عراق طى هشت سال جنگ تحمیلى نقش بلاانکار این کشورها در جنگ را به خوبى نمایان مى سازد. بر اساس گزارش هاى موجود در سال ،۱۳۶۶ شبکه تدارکات نظامى عراق در جریان جنگ تحمیلى علیه ایران به نحو بى سابقه و چشم گیرى فعال شده بود. نگرانى ناشى از گسترش دامنه جنگ و ضرورت مقابله با برترى ایران موجب شده بود که بر اساس یک تصمیم همگانى، عراق به طور برجسته و بى سابقه اى تجهیز شود. تنها آمارهاى منتشر شده حاکى از آن است که در این مرحله در کمتر از دو سال، فرانسه حدود ۶/۵ میلیارد دلار و روسیه (شوروى سابق) حدود ۳/۹میلیارد دلار اسلحه و تجهیزات نظامى به عراق فروختند. افزون بر این، زیربناى صنعتى این کشور از سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۳ شمسى) میلادى به بعد با ۲/۱۴ میلیارد دلار هزینه تقویت شد. عراقى ها توانستند در این روند از شوروى، امریکا ، فرانسه و آلمان تجهیزات و فن آورى پیشرفته نظامى خریدارى کنند.
کمک هاى امریکا به عراق
اقدامات امریکا علیه ایران به موازات افزایش پیشروى نیروهاى ایرانى در مواضع عراقى ها، با هدف جلوگیرى از پیروزى ایران و شکست عراق تشدید شده و گسترش مى یافت، زیرا پیروزى ایران در جنگ براى امریکا غیرقابل قبول بود. (۱) این کشور در نخستین گام، آشکارا در جهت حمایت از عراق نام این کشور را از فهرست کشورهاى به اصطلاح تروریست حذف کرد و طرح هاى گسترده نظامى، سیاسى و اقتصادى اش را براى کمک به عراق در جریان جنگ علیه ایران، تصویب کرد. (۲)
صدام با فرستادن نزار حمدون، به عنوان سفیر عراق به امریکا، علاوه بر اهدافى که درسطوح مختلف پیگیرى مى کرد زمینه تحکیم روابط عراق و امریکا را فراهم ساخت و به تدریج عراق به یک متحد امریکا در منطقه تبدیل شد و بازارش براى امریکا بازار پر سودى ارزیابى شد. به همین دلیل جامعه تجارى و صنعتى امریکا به عنوان بزرگترین پیشتیبان عراق از روابط تجارى با این کشور حمایت مى کرد. کمک اطلاعاتى و نظامى امریکا به عراق که از سال ۱۳۵۹ آغاز شد، موجب شد تا سازمان سیا اطلاعات فوق العاده محرمانه اى از مراکز استراتژیک ایران در اختیار عراق قرار دهد. حتى برخى از گزارش ها نشان مى دادند که ویلیام کسى، رییس وقت سیا، بارها عراق را در حمله به تاسیسات اقتصادى و حیاتى ایران تشویق کرده بود و نمونه آن حمله هواپیماهاى عراقى به جزیره سیرى بود که در چهارچوب هماهنگى دقیق اطلاعاتى میان آن ها انجام گرفت. بسیارى بر این باورند که کمک هاى امریکا به عراق در جریان جنگ تحمیلى علیه ایران، گذشته از آن که نظامى بوده است از نوع کمک هاى اطلاعاتى به شمار مى رفته است. گزارش ها نشان مى دهند که امریکا طى سال هاى ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۶ معادل ۵/۱ میلیارد دلار تجهیزات الکترونیکى، انواع ماشین آلات، دستگاه هاى حساس و کامپیوترهاى فوق العاده قوى در زمینه تولید سلاح هاى شیمیایى، موشکى و هسته اى را به دولت عراق فروخته بود. بعدها، یک بازپرس کنگره امریکا که مسوول بررسى عملکرد دولت امریکا در برابر عراق بود، اظهار داشت: «دامنه و وسعت انواع تجهیزات تکنولوژیکى، اطلاعاتى و نظامى حساسى که از طرف دولت امریکا به عراق ارسال شده است، آدم را شوکه مى کند.»
همچنین در گزارشى که بعدها در شبکه خبرى اى.بى. سى امریکا پخش شد، بر این مساله تاکید شد که شرکت هاى امریکایى، به طور قانونى و غیرقانونى، نوعى فن آورى را در اختیار عراق قرار داده بودند که این کشور را قادر مى ساخت برنامه هاى ساخت پیشرفته ترین جنگ افزارهاى نظامى اش را ادامه دهد. به گزارش روزنامه تایمز مالى چاپ انگلیس، شرکت امریکایى «اینترنشنال سیگنال اندکنترل» نیز در انتقال مخفیانه فناورى ساخت بمب هاى خوشه اى به عراق دست داشتند.(۳)
کمک اطلاعاتى امریکا به عراق به عنوان یکى از مهمترین نیازمندى هاى این کشور، در صدر موافقت نامه هاى عراق و امریکا در سال ۱۹۸۶ - ۱۳۶۵ محسوب مى شد. امریکایى ها درباره فعالیت نیروى هوایى ایران اطلاعات ارزشمندى در اختیار عراق قرار مى دادند. این اطلاعات در آواکس هاى امریکایى مستقر در ریاض جمع آورى شدند. روزنامه واشنگتن پست طى گزارشى نوشته بود: «امریکا درباره آرایش نیروهاى ایرانى در جبهه ها و هدف هاى اقتصادى ایران، اطلاعات ماهواره اى در اختیار عراق قرار مى دهند.»
ویلیام کسى، از جمله افرادى بود که پیوند اطلاعاتى امریکا و عراق را بر قرار مى ساخت و پیش از اعزام سفیر امریکا به بغداد، یک رییس تمام وقت ایستگاه اطلاعاتى را در بغداد مستقر کرده بود که قبل از هر حمله بزرگ عراق در جبهه جنگ یا حمله دیپلماتیک در جبهه سیاسى مورد مشورت صدام قرار مى گرفت. (۴)
کمک هاى شوروى به عراق
شوروى سابق علاوه بر ارسال سلاح به عراق، با ارزیابى از ضعف هاى ساختارى ارتش آن کشور دروضعیت دفاع و حمله، در توسعه نیروهاى مسلح عراق و طرح ریزى استراتژى تهاجمى این کشور نیز نقش فعال و محورى داشت. کمک هاى شوروى به عراق حتى در پاره اى از مواقع در مقایسه با سایر کشورها بسیار برجسته تر و نمایان تر بود و تا اندازه اى تاثیرات سرنوشت سازى بر روند تحولات جنگ داشت. بر اساس گزارش هفته نامه «فارین ریپورت » (foreign Report) چاپ لندن درباره کمک هاى تسلیحاتى شوروى به عراق، روس ها از اول ماه ژانویه ۱۹۸۷ یک قطار هوایى به منظور تحویل اسلحه به عراق به کار انداختند و موشک هاى زمین به زمین با برد متوسط از نوع اسکاد B، تانک هاى جدید تى - ،۷۲ هواپیماهاى میگ ۲۳ و میگ ۲۵ که به صورت قطعات جداگانه حمل مى شد و موشک هاى ضدهواپیما از انواع گوناگون همراه با تکنسین هاى روسى را به عراق فرستادند. علاوه بر آن، مسکو چهار فروند هواپیماى سوخت رسان از نوع توپولوف ۷۲ براى سوخت رسانى از آسمان به هواپیماهاى جنگى و بمب افکن هاى عراق به آن کشور تحویل داد.
جیمز بیل یکى از محققان امریکایى، طى مقاله اى درباره کمک هاى شوروى به عراق نوشت: « شوروى با عراق روابط بسیار نزدیک دارد و حدود ۶۰ درصد از تجهیزات نظامى آن کشور را تامین مى کند و علاوه بر هواپیماهایى مانند میگ ،۲۳ ۲۱ و ۲۵ در حال حاضر میگ ۲۹ و هزاران موشک زمین به زمین اسکاد در اختیار عراق گذاشته است. شکى وجود ندارد که اتحاد جماهیر شوروى بزرگترین قدرت خارجى است که از عراق حمایت مى کند.» بنابر گزارش رسمى روزنامه اخبار مسکو، فهرست بخشى از تسلیحات نظامى که شوروى در طول جنگ تحمیلى علیه ایران به عراق تحویل داد، به شرح زیر است:
۵۰۰ دستگاه تانک تى - ،۷۲ ۱۰۰۰ دستگاه تانک تى - ،۶۲ ۳۵۰ فروند موشک زمین به زمین با برد ۳۰۰ کیلومتر، ۲۵ فروند هواپیماى شکارى میگ ،۲۹ ۲۳ فروند هواپیماى شکارى میگ ،۲۵ ۷۰ فروند هواپیماى شکارى میگ ۲۳ ، ۷۰ فروند هواپیماى شکارى میگ ۲۱ و ۳۰ فروند جنگنده شکارى سوخوى ۲۵ و ۵۰ فروند جنگنده شکارى سوخوى ۲۰.
کمک هاى فرانسه به عراق
بیشترین میزان کمک نظامى به عراق در طول جنگ تحمیلى از آن فرانسوى ها است که در مقایسه با سایر کشورهاى غربى بیشترین تسلیحات مورد نیاز عراق را به این کشور ارسال کردند. فرانسوى ها منابع استراتژیک و توانایى هاى مالى لازم را براى تقویت عراق در اختیار داشتند و به همین دلیل از شهریور سال ۱۳۵۹ - ۱۹۸۰ فروش تسلیحات نظامى فرانسه به عراق به ۶/۵ میلیارد دلار رسید و ۷/۴ میلیارد دلار نیز در قالب قراردادهاى بازرگانى و غیرنظامى میان دو کشور منعقد شد که دست کم هفت میلیارد دلار از مجموع این معاملات به صورت وام و اعتبارات بود. در سال ۱۹۸۲ میلادى، ۴۰ درصد از صادرات تسلیحاتى فرانسه به عراق ارسال مى شد؛ میراژ اف- ،۱ موشک هاى هوا به هواى مجیک - ،۱ موشک هاى اگزوست ۳۹-AM و پس از آن هواپیماهاى سوپر استاندارد علاوه بر تقویت قدرت هوایى عراق، این کشور را براى حمله به نفت کش ها و پایانه هاى نفتى ایران از موقعیت برترى برخوردار مى کرد. همچنین عراقى ها یک قرارداد ۵/۶ میلیارد دلارى تحت عنوان «پروژه فاو» با سه شرکت خصوصى فرانسوى به امضا رساندند.
عراقى ها پیش بینى کرده بودند که طى سه مرحله از ساخت هواپیما و صنعت فضایى برخوردار خواهند شد و به جاى اعمال تغییر و ارایه خدمات به میراژهاى اف - ۱ در فرانسه، در کشور خود به این کار اقدام کنند.
همچنین، عراقى ها امیدوار بودند که با احداث کارخانه هواپیماسازى «سعد ۲۵» و با انتقال فناورى جدید و هواپیماى آموزشى آلفا جت ،۱۳۴ محصول مشترک آلمان و فرانسه را تولید کنند. عراق در مرحله پایانى مى توانست هواپیماى میراژ ۲۰۰۰ را به عنوان بمب افکنى جدید که در ارتفاع پایین پرواز مى کرد و دستگاه رادار آن مى توانست دفاع هوایى را گمراه کند، تولید کند. افزون بر این، فرانسوى ها در ساخت راکتور اتمى و فراهم کردن زمینه دستیابى عراق به سلاح اتمى نقش برجسته اى داشتند. (۵)
یکى از فرودگاه هاى پیشین ناتو در فرانسه محل بارگیرى هواپیماهاى نیروى هوایى عراق بود و این هواپیماهاى غول پیکر بارى، هر روز به این فرودگاه مى آمدند و موشک هاى ساخت فرانسه، بمب هاى خوشه اى، فیوز، تجهیزات رادارى و الکترونیکى هواپیماها را با خود به عراق مى بردند. محموله هاى تسلیحاتى فرانسه به عراق آن قدر زیاد بود که تقریبا از اواسط سال ۱۹۸۶ حتى هواپیماهاى غیرنظامى خطوط هوایى بغداد - پاریس نیز به حمل جنگ افزار مى پرداختند.
بنا به گزارش هاى منتشر شده در آن مقطع زمانى، فرانسه نخستین جنگنده بمب افکن میراژ خود را بلافاصله پس از آزادى گروگان هاى امریکایى از ایران (در بهمن ۱۳۵۹ - ۱۹۸۰ ) به عراق فرستاد. کمى بعد، چهار فروند میراژ فرانسوى با هدایت خلبانان نیروى هوایى فرانسه وارد قبرس شدند و از آنجا توسط خلبانان عراقى به عراق منتقل شدند. پس از آن هم به تدریج میراژهاى فرانسوى در پى سفارش عراق به این کشور تحویل داده شدند. همچنین ۱۳ دستگاه موشک انداز متحرک، علاوه بر سکوهاى ثابت به عراق تحویل داده شدند. بازسازى رآکتور هسته اى ازیراک، که در سال ۱۹۸۱ به دست اسراییلى ها منهدم شده بود، از جمله کمک هایى بود که «لکود شسول» وزیر خارجه وقت فرانسه در دیدار ژانویه ۱۹۸۳ به طارق عزیز، قول آن را داد. (۶)
کمک هاى انگلیس به عراق
رونق ناگهانى بازار عراق براى صنایع ابزارسازى انگلیس نیز کارساز بود. بر اساس برآورد انجمن فناورى ابزارهاى ماشین انگلیس ((MTAA فروش ابزارهاى ماشینى این کشور به عراق از ۹/۲ میلیون دلار در ۱۹۸۷ میلادى به ۵/۳۱ میلیون دلار در سال ۱۹۸۸ میلادى افزایش یافت. از سوى دیگر برخى از کارخانه هاى انگلیسى در پى فروش سلاح به عراق سود سرشارى به دست آوردند و حتى در سال ۱۹۸۸ میلادى فروش این اقلام به یک دوم میلیارد دلار رسید. همزمان انگلیسى ها دفتر خرید ایران در خیابان ویکتوریاى لندن را از طریق سازمان اطلاعاتى M-15 کنترل کرده و اطلاعات آن را در اختیار عراق قرار مى دادند. (۷)
احداث شبکه پناهگاه هاى پر هزینه زیرزمینى، بخش دیگرى از تلاش هاى عراق بود که در ژوئن ۱۹۸۲ با تصمیم صدام و مشارکت مهندسان انگلیسى آغاز شد. کالین گرافت، رییس فدراسیون مشاوران در مقاطعه کاران پناهگاه هاى هسته اى انگلیس مى گوید: «شرکت هاى انگلیسى طرح هایى ارایه کردند که به موجب آن براى ۴۸ هزار سرباز، پناهگاه امن ساخته شد. هر پناهگاه تونل پولادین داشت و مى توانست تا ۱۲۰۰ نفر را در خود جاى دهد. در هر پناهگاه پست هاى فرماندهى، محل بیماران، اتاق هاى ضد آلودگى، آشپزخانه، انبارغذاهاى خشک، آب و قورخانه یعنى تمام ملزومات یک اقامت بلندمدت پیش بینى شده بود.»(۸)
احمد معمارى
منبع: ویژه نامه سروقامتان روزنامه جوان